[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Jednym słowem, stawki kwarty dla poszczególnych dóbr są przydatne w naszych badaniach.Jednak do badań tych nie przyjęliśmy (z pewnymiwyjątkami, o czym niżej) sum podanych w protokołach lustracji przeprowadzonej po potopie", ponieważ stanowią one odbicie sytuacji specyficznej,gdyż dobra królewskie, i nie tylko one, nie były jeszcze odbudowanez ogromnych zniszczeń powojennych.Ponadto lustracja ta nie objęła skoza-czonych" województw południowo-wschodnich: kijowskiego, bracławskiego,nie mówiąc o czernihowskim.Znacznie lepiej wymagania opracowywanego tematu spełnia wykaz kwartyz 1647 r.34 Do zalet tego wykazu należy zaliczyć zwłaszcza jego zasięg:obejmuje on województwo po województwie niemal wszystkie królewszczyznykoronne w ostatnim roku złotego pokoju", w okresie najszerszego zasięguterytorialnego Rzeczypospolitej, włącznie z zadnieprzańską częścią województwa kijowskiego, ale bez województwa czernichowskiego, jako nigdy nielustrowanego.Wspomniany wykaz ma też pewne mankamenty m.in.brakstawek kwarty z niektórych królewszczyzn w innych województwach (np.starostwa bieckiego w Krakowskiem czy czehryńskiego w Kijowskiem).Nieudało się też znalezć porównywalnych danych dotyczących dochodowościkrólewszczyzn w Inflantach, dlatego opisując rozdawnictwo na tym tereniepoprzestaliśmy na zestawieniu nazwisk senatorsko-dygnitarskich posesorów(podobnie w czernichowskim), nie wymieniając ważniejszych starostw wedługich dochodowości.Charakterystyczną cechą wyzyskanego wykazu kwarty(spotykaną zresztą w innych podobnych zestawieniach) jest podawanie różnych rodzajów płaconych stawek.Z większości królewszczyzn oddawanostawkę podstawową, tzw.simplę.Z niektórych dóbr uiszczano jednak semidu-plę, równą 150% simpli, a z innych dimidię, czyli połowę simpli.Ponadtotenutariusze dóbr o niskiej dochodowości, zniszczonych przez klęski żywiołowe oraz pozostających dawniej w zastawie na tzw.starych sumach, uiszczalikwartę w symbolicznej wysokości (np.50 złp.) ab incerta taksa".Dlauzyskania porównywalności wyników naszych badań niezbędne było sprowadzenie tych rozmaitych stawek kwarty do zasadniczej, czyli simpli35.Kwartędla ważniejszych królewszczyzn.dla których określano ją ab incerta taksa", ASK, Oddz.III.nr 6, k.671-729.35Pomocniczo korzystano przy ustalaniu stawki simpli również z wykazu kwarty 1636 r.B.Czart., rkps 1080.s.6 51.O kwarcie "ab incerta taksa" zob.Chłapowski, Realizacja.,s.142-143. 72próbowano ustalić m.in.wyzyskując krytykowaną wyżej lustrację z lat1660 166536 (np.w wypadku starostwa dolińskiego).Korzystając z tejostatniej dzielono podane tam sumy przez dwa, bo w tym okresie właśniedwukrotnie spadła wartość pieniądza.Wywody powyższe stanowią wstęp do zasadniczej części niniejszegorozdziału, zawierającej omówienie rozdawnictwa królewszczyzn w poszczególnych województwach.Podrozdziały dotyczące kolejnych województw zaczynają się zwykle od krótkiej charakterystyki dóbr królewskich w danymwojewództwie, charakterystyki rozmiarów i dochodowości tych dóbr w przeliczeniu na simplę.Następnie przedstawiamy posesorów najbogatszych królewszczyzn województwa, kładąc nacisk na sposób przechodzenia tych dóbr z rąkdo rąk (cesje, ius communicativum).Konieczność ograniczenia objętościniniejszej książki spowodowała skoncentrowanie uwagi głównie na królewsz-czyznach opłacających kwartę w wysokości 1000 złp.i więcej (omówionorozdawnictwo wszystkich takich dóbr).W województwach, gdzie nie byłokrólewszczyzn uiszczających taką kwartę, przedstawiono po prostu 2 3najbogatsze starostwa i ich posesorów.Konkluzję każdego z podrozdziałów wojewódzkich" stanowi ustalenie, jaki odsetek dochodów z dóbr królewskichw tym województwie (mierzonych wysokością sumy kwarty) trafiał do rąktenutariuszy senatorów i dygnitarzy.Odsetek ten wyliczono sumując w danymwojewództwie stawki wymiaru kwarty z tych dóbr, które chociażby przezkrótki okres znajdowały się w posesji badanej grupy w ciągu drugiej połowyXVII w.Dzięki temu możliwe było ustalenie stopnia opanowania" królewszczyzn w danym województwie przez senatorów i dygnitarzy oraz ich krewnych.Uzyskane wyniki są może niekiedy nieco zawyżone (zważywszy niedługi nierazokres posiadania tych dób przez senatora lub dygnitarza), ale jeśli danakrólewszczyzna przechodziła drogą cesji na osoby powiązane z cedującympokrewieństwem lub więzią typu patron klient, to nie wychodziła onazupełnie z tego kręgu społecznego.Ponadto liczne luki w zródłach sprawiły, żew niejednym wypadku nie udało się odtworzyć pełnego ciągu posesorówdanego starostwa w badanym półwieczu.Woj ewództwo poznański e na swym rozległym obszarze miało królewszczyzn niewiele, i to raczej mało intratnych.Aączny wymiar kwarty z tegowojewództwa wynosił zaledwie 3691 złp.w 1647 r., co stawiało Poznańskie najednym z ostatnich miejsc w Koronie.Więcej niż 1/3 kwarty wypłacano zestarostwa międzyrzeckiego (1254 złp.).Franciszek Czarnkowski, kasztelanpoznański, scedował to starostwo w 1651 r.na Bogusława Leszczyńskiego,podskarbiego, a następnie podkanclerzego koronnego.Po śmierci podkancle-36Wyzyskano lustracje wydane drukiem (województw kaliskiego, poznańskiego, płockiego,rawskiego.Prus Królewskich, ruskiego i sandomierskiego) oraz kopie i oryginały lustracji innychwojewództw.AGAD.Lustracje, dz.XVIII, nr 32, 40, 64, 66.74; ASK, Oddz.XLVI, nr 10, 17,103, 154. 73rzego w 1659 r.starostwem władała dożywotnio wdowa po nim, JoannaKatarzyna z Radziwiłłów, 1 voto Jakubowa Wejherowa, wojewodzina malbor-ska.Kiedy umarła w 1665 r., Międzyrzecz został nadany wojewodzie inowrocławskiemu, pózniej kaliskiemu i brzeskiemu Janowi Opalińskiemu i jego żonieZofii z Przyjemskich pod warunkiem płacenia bratu Piotrowi, wojewodziekaliskiemu, 10 000 złp.rocznie i Maciejowi Miaskowskiemu, chorążemulatyczowskiemu, 1200 złp.rocznie dożywocia.W 1671 r.Jan Opaliński uzyskałnajpierw konsens na arendę tego starostwa, a następnie na jego cesję na rzeczbrata Piotra.Ten ostatni, awansowany na wojewodę łęczyckiego i starostęgeneralnego wielkopolskiego (ten urząd też odziedziczył" po zmarłym w 1684r.Janie), pozostał starostą międzyrzeckim aż do śmierci w 1691 r [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl matkasanepid.xlx.pl
.Jednym słowem, stawki kwarty dla poszczególnych dóbr są przydatne w naszych badaniach.Jednak do badań tych nie przyjęliśmy (z pewnymiwyjątkami, o czym niżej) sum podanych w protokołach lustracji przeprowadzonej po potopie", ponieważ stanowią one odbicie sytuacji specyficznej,gdyż dobra królewskie, i nie tylko one, nie były jeszcze odbudowanez ogromnych zniszczeń powojennych.Ponadto lustracja ta nie objęła skoza-czonych" województw południowo-wschodnich: kijowskiego, bracławskiego,nie mówiąc o czernihowskim.Znacznie lepiej wymagania opracowywanego tematu spełnia wykaz kwartyz 1647 r.34 Do zalet tego wykazu należy zaliczyć zwłaszcza jego zasięg:obejmuje on województwo po województwie niemal wszystkie królewszczyznykoronne w ostatnim roku złotego pokoju", w okresie najszerszego zasięguterytorialnego Rzeczypospolitej, włącznie z zadnieprzańską częścią województwa kijowskiego, ale bez województwa czernichowskiego, jako nigdy nielustrowanego.Wspomniany wykaz ma też pewne mankamenty m.in.brakstawek kwarty z niektórych królewszczyzn w innych województwach (np.starostwa bieckiego w Krakowskiem czy czehryńskiego w Kijowskiem).Nieudało się też znalezć porównywalnych danych dotyczących dochodowościkrólewszczyzn w Inflantach, dlatego opisując rozdawnictwo na tym tereniepoprzestaliśmy na zestawieniu nazwisk senatorsko-dygnitarskich posesorów(podobnie w czernichowskim), nie wymieniając ważniejszych starostw wedługich dochodowości.Charakterystyczną cechą wyzyskanego wykazu kwarty(spotykaną zresztą w innych podobnych zestawieniach) jest podawanie różnych rodzajów płaconych stawek.Z większości królewszczyzn oddawanostawkę podstawową, tzw.simplę.Z niektórych dóbr uiszczano jednak semidu-plę, równą 150% simpli, a z innych dimidię, czyli połowę simpli.Ponadtotenutariusze dóbr o niskiej dochodowości, zniszczonych przez klęski żywiołowe oraz pozostających dawniej w zastawie na tzw.starych sumach, uiszczalikwartę w symbolicznej wysokości (np.50 złp.) ab incerta taksa".Dlauzyskania porównywalności wyników naszych badań niezbędne było sprowadzenie tych rozmaitych stawek kwarty do zasadniczej, czyli simpli35.Kwartędla ważniejszych królewszczyzn.dla których określano ją ab incerta taksa", ASK, Oddz.III.nr 6, k.671-729.35Pomocniczo korzystano przy ustalaniu stawki simpli również z wykazu kwarty 1636 r.B.Czart., rkps 1080.s.6 51.O kwarcie "ab incerta taksa" zob.Chłapowski, Realizacja.,s.142-143. 72próbowano ustalić m.in.wyzyskując krytykowaną wyżej lustrację z lat1660 166536 (np.w wypadku starostwa dolińskiego).Korzystając z tejostatniej dzielono podane tam sumy przez dwa, bo w tym okresie właśniedwukrotnie spadła wartość pieniądza.Wywody powyższe stanowią wstęp do zasadniczej części niniejszegorozdziału, zawierającej omówienie rozdawnictwa królewszczyzn w poszczególnych województwach.Podrozdziały dotyczące kolejnych województw zaczynają się zwykle od krótkiej charakterystyki dóbr królewskich w danymwojewództwie, charakterystyki rozmiarów i dochodowości tych dóbr w przeliczeniu na simplę.Następnie przedstawiamy posesorów najbogatszych królewszczyzn województwa, kładąc nacisk na sposób przechodzenia tych dóbr z rąkdo rąk (cesje, ius communicativum).Konieczność ograniczenia objętościniniejszej książki spowodowała skoncentrowanie uwagi głównie na królewsz-czyznach opłacających kwartę w wysokości 1000 złp.i więcej (omówionorozdawnictwo wszystkich takich dóbr).W województwach, gdzie nie byłokrólewszczyzn uiszczających taką kwartę, przedstawiono po prostu 2 3najbogatsze starostwa i ich posesorów.Konkluzję każdego z podrozdziałów wojewódzkich" stanowi ustalenie, jaki odsetek dochodów z dóbr królewskichw tym województwie (mierzonych wysokością sumy kwarty) trafiał do rąktenutariuszy senatorów i dygnitarzy.Odsetek ten wyliczono sumując w danymwojewództwie stawki wymiaru kwarty z tych dóbr, które chociażby przezkrótki okres znajdowały się w posesji badanej grupy w ciągu drugiej połowyXVII w.Dzięki temu możliwe było ustalenie stopnia opanowania" królewszczyzn w danym województwie przez senatorów i dygnitarzy oraz ich krewnych.Uzyskane wyniki są może niekiedy nieco zawyżone (zważywszy niedługi nierazokres posiadania tych dób przez senatora lub dygnitarza), ale jeśli danakrólewszczyzna przechodziła drogą cesji na osoby powiązane z cedującympokrewieństwem lub więzią typu patron klient, to nie wychodziła onazupełnie z tego kręgu społecznego.Ponadto liczne luki w zródłach sprawiły, żew niejednym wypadku nie udało się odtworzyć pełnego ciągu posesorówdanego starostwa w badanym półwieczu.Woj ewództwo poznański e na swym rozległym obszarze miało królewszczyzn niewiele, i to raczej mało intratnych.Aączny wymiar kwarty z tegowojewództwa wynosił zaledwie 3691 złp.w 1647 r., co stawiało Poznańskie najednym z ostatnich miejsc w Koronie.Więcej niż 1/3 kwarty wypłacano zestarostwa międzyrzeckiego (1254 złp.).Franciszek Czarnkowski, kasztelanpoznański, scedował to starostwo w 1651 r.na Bogusława Leszczyńskiego,podskarbiego, a następnie podkanclerzego koronnego.Po śmierci podkancle-36Wyzyskano lustracje wydane drukiem (województw kaliskiego, poznańskiego, płockiego,rawskiego.Prus Królewskich, ruskiego i sandomierskiego) oraz kopie i oryginały lustracji innychwojewództw.AGAD.Lustracje, dz.XVIII, nr 32, 40, 64, 66.74; ASK, Oddz.XLVI, nr 10, 17,103, 154. 73rzego w 1659 r.starostwem władała dożywotnio wdowa po nim, JoannaKatarzyna z Radziwiłłów, 1 voto Jakubowa Wejherowa, wojewodzina malbor-ska.Kiedy umarła w 1665 r., Międzyrzecz został nadany wojewodzie inowrocławskiemu, pózniej kaliskiemu i brzeskiemu Janowi Opalińskiemu i jego żonieZofii z Przyjemskich pod warunkiem płacenia bratu Piotrowi, wojewodziekaliskiemu, 10 000 złp.rocznie i Maciejowi Miaskowskiemu, chorążemulatyczowskiemu, 1200 złp.rocznie dożywocia.W 1671 r.Jan Opaliński uzyskałnajpierw konsens na arendę tego starostwa, a następnie na jego cesję na rzeczbrata Piotra.Ten ostatni, awansowany na wojewodę łęczyckiego i starostęgeneralnego wielkopolskiego (ten urząd też odziedziczył" po zmarłym w 1684r.Janie), pozostał starostą międzyrzeckim aż do śmierci w 1691 r [ Pobierz całość w formacie PDF ]