Mariusz M Les Fantastyka socjologiczna Polish social SF

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Między kompe-tencjami autora i narratora, tworzeniem i opisem, rozciąga się nazwanewcześniej pole władzy narracyjnej. Naturalnym odpowiednikieminterpretująco-porządkującej postawy narratora auktorialnego jest kon-strukcja zracjonalizowana 393.Obcując z wszechwiedzą czytelnik niemusi roztrząsać, czy jest to atrybut twórcy, czy opowiadacza.Dopierododatkowe wskazniki, takie jak fikcjonalizacja wszechwiedzy (taka jakw Obszarze nieciągłości), wprowadzają istotne przesunięcia.Podobniepisze Booth, koncentrując się na jednym z przejawów auktorialnościdefiniowanej przez Stanzela: [.] narracja bezosobowa w gruncie rze-czy nie pozwala uniknąć wszechwiedzy prawdziwy autor jest taksamo �nienaturalnie� wszechwiedzący jak zawsze 394.Najbardziejspektakularną zdolnością takiego narratora jest nieograniczona możli-wość penetracji umysłów postaci i założenie autentyczności tak osiąga-nej wiedzy.Nie wątpimy, że bohater tak właśnie myśli395, ale na ogółim głębiej sięgamy do wnętrza postaci, tym więcej niewiarygodnościprzyjmujemy, nie tracąc przychylnego do niej stosunku 396, co znaczy,że wszelkimi sprzecznościami i nieścisłościami skłonni jesteśmy my,czytelnicy obciążać raczej bohatera niż narratora.O ważkości potrzeby ustalenia relacji między narratorem i autoremw perspektywie władzy nad tekstem i jego znaczeniami świadczykategoria narratora autorskiego , używana przez Stanisława Eilego.Powieść jest zawsze manifestacją światopoglądu autora, zaś perspek-tywa narracyjna to stanowisko poznawcze [.] pozycja ideowo-po-znawcza wobec świata przedstawionego ukierunkowana na założonegoadresata 397.Autorstwo pojmowane jest w tej koncepcji jako dominacja392S.Eile, Zwiatopogląd powieści, dz.cyt., s.190-192.393Tamże, s.190.394W.C.Booth, Rodzaje narracji, dz.cyt., s.227.395Tamże, s.230.396Tamże, s.231.397S.Eile, Zwiatopogląd powieści, dz.cyt., s.10-11.244nad znaczeniami powieściowymi, ostateczny punkt odniesienia 398.W odniesieniu do niego definiowane są sytuacje narracyjne, jak zauwa-ża Eile świadom wagi tego twierdzenia obecne również w powieścipolifonicznej399, a tym bardziej w powieści z wieloma punktami wi-dzenia 400.Dominacja autora nie wyczerpuje się zatem w klarownychuogólnieniach charakterystycznych dla narracji autorskiej (zbliżo-nej do auktorialnej), nieznoszących sprzeciwu twierdzeń o charakte-rze dydaktycznym lub sentencjonalnym, zabiegów klasyfikacyjnychi typizacyjnych 401.Może przybierać również postać swoistej wspo-mnianej już auktorialności kompozycyjnej , charakteryzującej sięogromną swobodą zmian perspektyw, od ogniskowania zewnętrznegodo wewnętrznego, od charakterystyki zewnętrznej do przeżyć we-wnętrznych i od jednej postaci do drugiej, w połączeniu z możliwościąprzyjmowania nadrzędnej perspektywy �olimpijskiej�.W takich wy-padkach bowiem narrator ujawnia swą pełną kontrolę nad ukazanymświatem 402.W takim wahaniu między dwoma biegunami dominacjirozgrywa się samoświadomość narracji fantastyki socjologicznej odomawianej już wcześniej ucieczki od pozycji auktorialnej do przewrot-nej pokusy ukrytej manipulacji.Dystopię charakteryzuje ścisłe współdziałanie między fabułą i nar-racją.Dynamika fabularna pociąga za sobą dynamikę poznawczą.Jestto rozgrywanie utopii wewnątrz rozdarcia, które ją ożywiło.Wróćmyjeszcze raz do początków powojennej polskiej antyutopii, do powie-ści Romana Gajdy.Zanim obudzi się Relski nadający opisowi świata ery atomowej wewnątrzfikcyjne uzasadnienie, narracja nastawionajest na odbiorcę i poraża anachronizmem.Tuż przed przebudzeniemRelskiego rozdział drugi otworzy punkt widzenia asystenta Bareckie-go, mieszkańca eutopii.Jest to jednorazowy wybór, mający ukazaćpodniosłość, nadzwyczajność zdarzenia: Jeśli eksperyment się uda myślał [asystent Barecki M.M.L.] wtedy ten człowiek będzie ar-398Tamże, s.243.399Tamże.400Tamże, s.19.401Tamże, s.68.402Tamże, s.67-68.245cyciekawym zjawiskiem w naszym nowym świecie. 403.Widać w tymzdaniu wahanie perspektywy i pośpiech w zawiązywaniu znaczeń, roz-dzierający logikę fikcji. Nowy świat to określenie zewnętrzne wobeceutopii, odnoszące nawet poza utwór, do powieści Huxleya, nie licujejednak z zakładaną umysłowością mieszkańca eutopii.Te partie narra-cyjne cechuje duża redundancja, idealne nakładanie się informacji pły-nących z różnych zródeł, nachalne powtórzenia i oceny, stałe formułynazewnicze, unifikacja stylu postaci i narratora (wzniosłość, retoryka,metaforyzacja).Przewodniczka Relskiego mówi: Będę się starała jaknajprędzej zorientować pana w całokształcie tak obcego dlań ustrojuspołecznego i stosunków panujących obecnie na świecie 404.Jest to bardzo trudny do rozwiązania konflikt: wewnątrzfikcyjnadynamika, tj.konfrontacja światów możliwych jest procesem odśrod-kowym zakłócającym kreację stabilnego świata aktualnego fikcji.My-ślenie utopijne wewnątrz fantastyki naukowej krystalizuje ten konflikt,tę opozycję między przedstawieniem a nieprzedstawialnym centrum:idealnie statycznym systemem.Dystopia to zapis dekonstrukcji modelieutopijnych, sama jednak (w tym zakresie, w jakim nie potrafi zdyna-mizować modeli przez rozsadzanie szczelin) ma swój wymiar eutopij-ny, autorytarny.Narracje antyutopijne dekonstruują statyczne systemy,które fundowane są na opozycjach wewnętrzne/zewnętrzne, zmien-ne/niezmienne.Przez sam fakt podjęcia opowieści zacierają pewnośćgranic wyznaczaną przez klasyczną myśl eutopijną, wskazując jej nie-odwołalną paradoksalność.Eutopia okazuje się projekcją myślenia an-tyutopijnego, modelem wyabstrahowanym z antyutopijnego przekazu(i znowu wydaje się, że doprowadzamy tu do ekstremum znaną w teoriifikcji opozycję między materiałem zdarzeniowym a jego konkretnymukładem kompozycyjno-narracyjnym).W rzeczywistości fikcyjnej,im bardziej system ma być konkretny i prawdopodobny, obdarzonymocą przekonywania i przenoszenia wartości jako konstrukcja świa-towa, tym bardziej musi być wewnętrznie zdynamizowana, nie możebyć samowystarczalna, czegoś jej musi brakować.Przez te szczeliny403R.Gajda, Ludzie ery atomowej, dz.cyt., s.10.404Tamże, s.15.246wyłaniała się postawa antyutopijna.Dawne utopie nie były w stanie dokońca ukryć zewnętrznego, interesownego podejścia do świata przed-stawionego i przenoszonej przezeń problematyki.Współczesna litera-tura, wchodząc na teren fikcjonalnej epistemy, przyjmuje jej strategięmówienia o świecie.Podobnie jak science fiction, nie jest wizją futuro-logiczną i musi się o ten bagaż potykać lub go ponieść.Nawet populary-zator nauk ścisłych w ramach literatury musi się z tą pułapką liczyć405.7.Konstrukcje fikcyjnych systemów politycznychSystem jako informacjaEutopia objawia się jako społeczeństwo zorganizowane w rozwinię-ciu podstawowej formuły na zasadzie powielania informacji.Dysto-pia zwątpi w taki ideał.Społeczeństwo (czy ten termin jest tu uspra-wiedliwiony?) pozostanie w niej informacją opartą na wewnętrznychrelacjach, czyli strukturą, w której każdy element (jako niezbędnik)pozostaje w relacji do innego elementu oraz do centralnej koncepcji,ale sprawność, trwałość, moralność i legitymizacja takiej strukturystaną się problematyczne [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Odnośniki